مطالعه راهبردی نظریه ژانر در گونه‌شناسی «سه‌خشتی‌های کرمانجی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد

10.22083/ssa.2023.408990.1017

چکیده

سه‌خشتی‌­های کرمانجی، سروده‌­هایی سه مصراعی هستند که سابقه­‌شان به ادبیات دورۀ پیشااسلامی می‌رسد؛ اما هنوز در شاخه‌ ادبیات شفاهی شمال خراسان سروده و خوانده می‌­شود. هدف پژوهش حاضر، «گونه­‌شناسی» و بررسی «زمینه­‌های معنایی» آفرینش سه‌­خشتی‌­های کرمانجی است. پرسش اصلی مقاله، این است که سه‌­خشتی‌­ها را بر مبنای چه نظریه‌­ای می‌­توان در گونه‌­های مشخصی رده­بندی و بررسی کرد؟ روش تحقیق پژوهش حاضر در مرحله‌ نخست، تحقیقات میدانی برای گردآوری این سروده‌­ها و در مرحله طبقه‌­بندی و تحلیل، مبتنی بر «نظریه‌ ژانر» است. بر اساس این نظریه، مجموعه‌ سروده‌­های گردآوری­‌شده به سه دسته‌ «حماسی»، «غنایی» و «اندرزی» (تعلیمی) تقسیم می­‌شود. یافته‌­های پژوهش نشان می‌­دهد که در گونه‌ حماسی، رخدادهای تاریخی بیشترین سهم را داشته‌­اند. گونه‌ غنایی نسبت به دو مورد دیگر بسامد و تنوّع بیشتری دارد و به دو نوع عاشقانه‌­های داستانی و غیرداستانی تقسیم می‌­شود. آموزه‌­های اندرزی ‌ـ‌ تعلیمی و توصیف زندگی ایلیاتی و کوچ­نشینی هم بخش دیگری از زمینه­‌های معنایی مورد بررسی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology and Semantic Analysis of Se-Kheshties Based on Genre Theory

نویسنده [English]

  • Esmaeil Alipoor
Assistant Professor of Persian Language and Literature University of Bojnord
چکیده [English]

Kurmanji Se-Kheshties are three-stanza poems that trace their origins back to the pre-Islamic period of literature, yet they continue to be composed and recited within the realm of oral literature in North Khorasan. This research aims to provide a typological classification and a semantic analysis of the creation of Kurmanji Se-Kheshties. The primary question addressed in this article is: based on which theory can Se-Kheshties be classified into specific types? The research methodology employed in this study comprises field research in the initial stage, involving the collection of these poems, followed by classification and analysis based on genre theory. According to this theory, the collected poems are categorized into three distinct types: Epic, Lyrical, and Didactic. The research findings reveal that the epic genre prominently incorporates historical events, exerting the greatest influence. The lyrical type displays higher frequency and greater diversity compared to the other two types, and it is further categorized into two subtypes: fictional and non-fictional romances. Additionally, the research explores the instructional aspect of educational teachings and provides insights into the depiction of nomadic life within the examined semantic domains.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kurmanji Literature
  • Se-Kheshties
  • Genre Theory

مراجع

منابع و مآخذ
اسکارپیت، روبر (1391). جامعه­شناسی ادبیات. مترجم: مرتضی کُتُبی. چاپ دهم، تهران: سمت.
بهار، محمّدتقی (1351). بهار و ادب فارسی: مجموعه یکصد مقاله از ملک‎الشعرای بهار. جلد 1، به کوشش محمّد گلبن، تهران: فرانکلین.
بیدکی، هادی (1395). سه­خشتی­های کرمانجی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
توحّدی، کلیم‌الله (1371). حرکت تاریخی کرد به خراسان در دفاع از استقلال ایران. جلد 1، ویراست 2، ویراستار: حمید محمدی و راحله‌ توحّدی. مشهد: کلیم­الله توحّدی (کانیمال).
توحّدی، کلیم‌الله (1374). ترانه­های کرمانجی خراسان (202 ترانه هشت هجایی). مشهد: واقفی.
توحّدی، کلیم‌الله (1390). مشهد: مصاحبه. (21 اردیبهشت 1390).
توحّدی، کلیم‌الله (1392). هزار و یک شب کرمانج: فلسفه‌ شعر و موسیقی کرمانج خراسان. ویراستار: نیلوفر توحّدی، مشهد: کلیم­الله توحّدی.
حسین­پور، اسماعیل (1393). دیار و دوتار: تحلیل سه­خشتی­های کرمانجی کردهای خراسان. ویراستار: گلی شادکام و حسن فریدی. قم: عموعلوی.
داد، سیما (1387). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
دهخدا، علی اکبر (1385). لغت­نامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
دیچز، دیوید (1379). شیوه­های نقد ادبی. مترجمان: محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی. چاپ پنجم، تهران: علمی.
رستمی، عظیم (1386). مجموعه‌ یکصد سه­خشتی کرمانجی (به روایت فرامرز رستمی)، مشهد: سخن­گستر.
زرقانی، سیّدمهدی (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی: تطوّر و دگردیسی ژانرها تا میانه‌ سدۀ پنجم به انضمام نظریّه‌ تاریخ ادبیّات، تهران: سخن.
زرقانی، سیّدمهدی؛ قربان­صباغ، محمودرضا (1395). نظریه‌ ژانر (نوع ادبی): رویکرد تحلیلی‌ـ تاریخی. تهران: هرمس.
سپاهی لائین، علیرضا (1376). «سه­خشتی، شعر ویژه کرمانج‌ها»، مجله شهر، 21، (4)، بهار، 158-163.
شمیسا، سیروس (1394). مکتب­های ادبی، چاپ هفتم، تهران: قطره.
طبیب­زاده، امید (1391)، «مقایسه اقوال ایزدی­ها با کلامات یارسان در پرتو برخی سروده­های ایرانی غربی». ‌ ادب‌پژوهی. ویژه­نامه زبان وگویش، 20، 74- 53.
طبیبی، حشمت­الله (1371). مبانی جامعه­شناسی و مردم­شناسی ایلات و عشایر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
علی­پور، اسماعیل (1395). «معرّفی سروده­هایی از شاخه‌ ادبیات شفاهی ایران: سه­خشتی­های کرمانجی»، زبان فارسی و گویش­های ایرانی، 1 (1)، 131- 113.
علی­پور، اسماعیل (1398). «روش­شناسی تاریخ ادبیات­نگاری با رویکرد تطبیقی در ادبیات فارسی و عربی»، پایان نامه‌ دکتری دانشکده‌ ادبیات دانشگاه سیستان و بلوچستان.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1389). بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.
فتوحی ‌رودمعجنی، محمود (1392). سبک­شناسی: نظریه­ها، رویکردها و روش­ها، چاپ دوم، تهران: سخن.
مرادی، باباصفر (1394). جعفرقلی زنگلی عارف کرمانج. ویراستار: سمیرا مودی. تهران: سوره‌ مهر.
مسیح، هیوا (1386). سه­خشتی: ترانه­های کوچک کرمانج. تهران: نگاه.
مکاریک، ایرنا ریما (1388). دانشنامه‌ نظریه­های ادبی معاصر. مترجمان: مهران مهاجر و محمد نبوی. چاپ سوم 3، تهران: آگه.
مکرمی، زهرا و وحید رویانی (1400). «سه‎خشتی‎های شمال خراسان»، در دهمین همایش ملی متن پژوهی ادبی فرهنگ، هنر و ادبیات عامه، تهران،https://civilica.com/doc/1382471
مه‌رو، سیاوش (1389). شعر گرمانجی در موسیقی مقامی گرمانجی خراسان. بجنورد: جهانی.
 
Jalil, Jalil; Shadkam, Goli (2012). SÊXÎŞTÎYÊN KURMANCÎ XORASAN, Wien: Institut für kurdologie.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار